Toprak savaşında yeni boyut: Uzayda üs kurmak

Metaverse’den arsa alma hususları gündemdeyken bir de “uzaydan arsa sahibi olmak” gibi bir seçenek insanoğlunun karşısına çıkmış bulunuyor.

Nitekim Ay, Mars ve Venüs üzere gezegenlerden arsa satışları uzun yıllardır kimi şirketler tarafından yapılıyor.

Gezegenlerden arsa sahibi olmak

Hatta uygun giden satışların akabinde öbür gezegenlerin de satışa çıkarılacağı kelam konusu olmuştu.

Tapularını alan Dünya vatandaşlarının ödedikleri fiyatlar ise 25 dolar, 20 sterlin üzere fiyatlar olarak biliniyor. Uygulamanın kanunda yeri olup olmadığı değerli değil, zira insanoğlu görmese de sahip olduğu yerinin tapusundan mutluluk duymaya başladı bile.

Uzay çalışmaları kapsamında üs kurmak

Kişisel arsa alımlarının yanı sıra devletlerin uzay çalışmaları için kurduğu üsler bu bahsin diğer bir istikameti. Çünkü, bu çalışmalar için kullanılan araçlar da belirli yerlere kuruluyor.

Son olarak Ay’a tekrar ulaşmak için başlatılan Artemis misyonu kapsamında 2025 yılına kadar Ay’a astronot göndermek amaçlanıyor. Öte yandan, bu defa Ay’da kurulacak bir üs ile insanoğlunun orada kalıcı olması hedefleniyor.

Uluslararası mutabakatların uzayda üs kurulmasına, kimin ne kadar hakkı olduğuna, kanunların ne diyeceğine, kişiye özel arsa satışlarının mümkün olup olmayacağına dair soru işaretleri bahsin merkezinde yer alıyor.

TRT Haber’in haberine nazaran konuyla ilgili ayrıntılar için, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Araştırma Vazifelisi Onur Çağdaş Artantaş açıklamalarda bulundu.

“Yirminci yüzyılın başından itibaren bu tıp planlar bilim dünyasının zihnini meşgul ediyor“

Artantaş’a nazaran, gezegenlerdeki madenlerin kullanımının düşünülmeye başlanması uzun müddettir gündemdeki yerini koruyor. Bunun yanında uzayın bir savaş alanına dönmesi de bu fikirlerin bir getirisi olarak biliniyor.

Artantaş, “Uzaydaki gök cisimlerinde bunların mineral rezervlerinin çıkartılarak gerek gök cisimlerindeki üslerde gerek dünyada kullanılması yeni bir fikir değil. Yirminci yüzyılın başından itibaren bu cins planlar bilim dünyasının zihnini meşgul ediyor. Platinyum, paladyum, iridyum üzere bedelli metaller ve helyum-3 üzere gelecekte güç bölümünde kullanılabilecek kaynaklar hem devletlerin hem şirketlerin iştahını kabartıyor.

Bu bahisteki hukuksal gelişmeler yörüngemizin ve Dış Uzay’ın askeri gayelerle kullanılmasının mümkün hale geldiği Soğuk Savaş esnasında başladı. Uzayın bir savaş alanına dönüşmesinin dünyada da nükleer yıkımı başlatabileceği tasasıyla milletlerarası teşebbüsler başladı.” tabirlerini kullandı.

“Uzayda kimse mülkiyet edinemez”

Uzayın kullanımı için mutabakatların yapılması da kaide oldu. Mutabakatlar ile birlikte uzayda egemenlik ilanı engellendi. Artantaş, bu mutabakatlara nazaran devletlerin ve şahısların uzayda mülkiyet edinemeyeceğini belirtti.

Artantaş, “Soğuk Savaş esnasında yapılan iki memleketler arası muahede, Dış Uzay Mutabakatı (1967) ve Ay Muahedesi (1978) bu bahisteki referans metinlerdir. Her iki mutabakat da Dış Uzay’ı ve dünyanın uydusunu “İnsanlığın Ortak Mirası” olarak tanımlar. Dış Uzay Anlaşması’na nazaran devletler gökcisimlerinde egemenlik sav edemeyecekleri üzere, bu alanlardan özel bireylere lehine mülkiyet de tesis edemezler.” yorumunda bulundu.

Hakları olduğunu argüman eden de var

Öte yandan, Dış Uzay Anlaşması’nın yalnızca devletler bakımından bağlayıcı olduğunu ve özel bireylerin gök cisimlerinde hak sav edebileceğini savunanlar da bulunuyor. Artantaş ise literatürün muahedenin bu biçimde dolanılabilmesinin mümkün olmadığında büyük oranda hemfikir olduğunun altını çiziyor.

Artantaş bahisle ilgili, “Nitekim devletlerin hak argümanlarının engellenmesi, ancak özel şahıslara müsaade verilmesi muahedenin ruhuna karşıt olurdu. Ayrıyeten özel şahısların (örneğin şirketlerin) rastgele bir alan üzerinde hak argümanının iki formu, mülkiyet yahut ekonomik faaliyet lisansları, lakin o alan üzerinde bir devletin egemenlik tez edebiliyor ve bu egemenliğe dayanarak özel şahıslara bu hak yahut lisansları verebiliyor olmasına bağlıdır. Ay Muahedesi bu tarafta bir kuşkuya yer bırakmayacak formda ayın yüzeyinin yahut yer altının devletlerin yahut şahısların mülkiyetine giremeyeceğini karar altına alır.” dedi.

“Dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği esastır”

Uzaydaki doğal kaynakların bu sınırlamanın dışında olduğunu, o alana birinci varıp kaynağı çıkartmaya başlayanlara mahzur olacak bir milletlerarası unsur olmadığını savunanlar da bulunuyor. Artantaş, bu varsayımın da hukukta yerinin olmadığını belirterek, “Zira tıpkı alanda faaliyet göstermek isteyen ikinci bir devlet yahut şahsa de mani olacak bir prensibin var olmaması gerekir. Buradaki hukuksal uyuşmazlığın tahlilsiz kalması ve fiziki güç kullanımlarına sebep olması muhtemeldir. Bu sebeple milletlerarası mutabakatların ruhuna uygun olarak mevcut hukuksal durumda dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği temeldir.” ifadelerini kullandı.

“Ancak süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir”

Artantaş, süreksiz üslerin kurulabileceğini belirterek,“Ancak süreksiz bilimsel faaliyetler yürütülebileceğini ve buna yönelik alana ziyan vermeyen süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir” diye ekledi.

Anlaşmaya taraf olmayan devletlerin durumu

Artantaş, “Bu husus biraz daha kritik bir noktada. Mutabakata taraf olmadığı için devletlerin hak sav etmesi mümkün. Bu türlü olunca devletlerarası sürtüşmeler de meydana gelebilir. Elbette anılan iki mutabakata taraf olmayan az sayıda devlet, veyahut bu mutabakatlardan çekilecek devletler gök cisimlerinde ekonomik gayeli kalıcı üsler kurma teşebbüslerinde bulunabilir. Ya da birtakım özel şahıslar uzayda muhakkak alanları fiilen işgal edebilir, hatta işgallerini birtakım devletlerin mülkiyet muhafazası kapsamına sokabilirler. Her iki durum da memleketler arası hukuk bakımından korunmayacağı üzere, devletler ortasında önemli uyuşmazlıklara ve güç kullanımlarına husus olabilir.” dedi.

Ne yapılması lazım?

Artantaş’a nazaran, dış uzaydaki ve gök cisimlerindeki üslere ve ekonomik faaliyetlere ait hukukun “İnsanlığın Ortak Mirası” unsurunu pekiştirecek formda geliştirilmesi gerekiyor.

Artantaş hususla ilgili, “Ay ve astroid jenerasyonundaki kaynakların insanlığın ortak faydasına nasıl kullanılacağına, burada kalıcı üsler kuracak devlet ve şirketlerin uyacakları kurallara ve nihayet devletler yahut şirketlerin kendi ortalarında ortaya çıkacak uyuşmazlıkların nasıl çözüleceğine dair bir milletlerarası muahede fikri yük kazanıyor.

Türkiye Cumhuriyeti üzere devletlerin ulusal uzay programlarının gelişimine paralel olarak uzay hukuku alanında da faaliyet göstermesi bu gelişime katkı sağlayacak; ekonomik pahası yüksek gök cisimlerinin birkaç devlet ve şirket tarafından işgal edilmesini engellemek konusunda değerli olacaktır.” ifadelerini kullandı.